مینای خانه بندی زیبایی در اوج ظرافت

 

میناكاری هنر درخشان آتش و خاك است و با رنگ های پخته و درخشان كه سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می شود.هنر میناكاری بر روی طلا و نقره (هنر مینای ملیله)، یكی از قدیمی ترین هنرهای تزئینی ایران است كه از گذشته های بسیار دور برای تزئین ظروف و زیور آلات استفاده می شده و پیشینه آن به زمان هخامنشیان و شاید قبل از آن بر می گردد. چرا كه خاستگاه پیدایش اولیه شیشه در ایران باستان بوده (ماده اولیه تهیه مینا سیلیس است و از طریق ایران به كشورهای دیگر راه یافته است).

از این رو شكی نیست كه برجسته ترین و بزرگ ترین هنرمندان این رشته ایرانی بوده اند. مصداق این نكته مینای نارنجی رنگی است كه بر روی تخت سفری نادرشاه افشار به زیبایی هر چه تمام تر به كار رفته است كه نمونه آن را در هیچ جای جهان نمی توان پیدا كرد.

یا عكس فتحعلی شاه قاجار در ابعاد بسیار كوچك كه از تكنیك نقاشی مینا بر روی مینا استفاده شده كه در عین ظرافت در میناكاری در حمایل عكس نیز جواهرات بسیار ظریفی كار شده كه تنها از دست هنرمندان ایران زمین بر می آید و بس.

در سالهای اخیر متأسفانه به دلایل مختلفی این هنر اصیل ایرانی مهجور مانده كه می توان گفت یكی سختی های انجام این هنر نسبت به دیگر هنرهای فلزی است و دیگر این كه چون تنها بر روی فلزات گرانبها استفاده می شود به لحاظ قیمت تمام شده، نسبت به دیگر هنرها قیمت بالاتری دارد. دیگر این كه هنرمندی كه در زمینه هنر مینای ملیله فعالیت می كند باید با هنرهای دستی دیگری از جمله اره كاری، قلم زنی، چكش كاری و ملیله كاری آشنایی كامل داشته و همچنین زرگری را نیز به صورت كاملاً حرفه ای انجام دهد تا بتواند در زمینه مینای ملیله، آثار ارزشمندی خلق نماید كه در نتیجه كمتر كسی رغبت به یاد گیری و انجام این صنعت هنری پیدا می كند.

در سال ۱۳۰۴ پوپ محقق آمریكایی كه به ایران آمده است در یك سخنرانی در جمعی از مسئولان مملكتی و علاقه مندان به هنر به تشریح درگذشته و حال پرداخت و در چند جمله راجع به میناكاری گفت: قطعات مینا كاری مرصع از اختراعات ایرانی است و نمونه بسیار عالی آن جام خسرو است. این هنر را در همان آغاز به چین بردند و در آنجا مبدأ و اساس هنر ملی شان شد. در سال ۱۳۱۷ نخستین چاپ كتاب هنر ایران زیر نظر پوپ منتشر می شود.

در جلد دوم آن راجع به مینای خانه بندی به وسیله اروین سركولیس نگارش یافته، وی در این متن با توجه به نمونه های موجود مینا كاری در موزه ها به موضوع ریشه یابی نخستین میناهای دنیا و این كه از بیزانس و یا ایران ساسانی سرچشمه گرفته، می پردازد. در قسمتی از این كتاب آمده است اگر نمی توان در مورد ریشه زمانی مینای حجره ای حدس زده شود اما در این كه این هنر مخصوص ایرانی در ایران خلق شده است به سختی می توان تردید كرد.

نقره كاری با مفتول كه شكل ابتدایی ملیله كاری بود در میان اشكانیان رواج داشته است. میناكاری هنر درخشان آتش و خاك است و با رنگ های پخته و درخشان كه سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می شود. هنر میناكاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته است و یكی از نمونه های قدیمی آن را از عهد صفویه شارون جهانگرد فرانسوی متذكر شده است كه قطعه مینایی از كارهای اصفهان بوده مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی كم رنگ و سبز و زرد و قرمز.

جدای از اظهارات پوپ، منابع متعددی به گستردگی صنعت فلز كاری در دوران هخامنشیان اشاره دارند و در موزه های داخلی و خارجی نیز نمونه های زیادی از محصولات فلزی دوره هخامنشیان موجود است، به طور كلی عصر هخامنشیان سبك معین و معلومی دارد.

 

در جام های نقره ای كه یكی در موزه بریتانیا و دیگری در موزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری می شود پایه اولی از مجسمه مرغ خیالی كه دارای شاخ و منقار است تشكیل شده و دیگر مجسمه بزكوهی است كه بال و ریش دارد. از این رو شواهد نشان می دهد كه هنر مینا كاری در این زمان مرسوم بوده است.

در زمان اشكانیان تزئین بر روی فلز، عملی معمول و مرسوم بوده و رسم معمول هنری این زمان پایه های هنر عظیم و درخشان ساسانی را برافراشته است، از آنچه كه در مقبره شوش پیدا شده و از آثار مكشوفه همدان می توان دریافت كه فلزكاری در زمان اشكانیان از ارزش زیادی برخوردار بوده است. در این زمان ترصیع و مینا كاری هم رواج داشته است.

به عنوان مثال می توان از دیوارهای شوش كه با آجرهای مینا كاری شده پوشیده شده اند، نام برد، در آنها تصویر گاو و شاه و نیز حیوانات دیده می شود، دو دستبند طلا كه با مینای آبی و به روش ملیله دوزی كار شده است، هم اكنون در موزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری می شوند چون به جواهرات ایرانیان شبیه اند، نشان می دهد كه متعلق به این سرزمین بوده است و در عهد اشكانیان ساخته شده اند.

در آن زمان نشاندن جواهر روی فلز در ایران بخوبی انجام می شده است. نمونه آن یك جفت گوشواره است كه در موزه لوور نگهداری می شود. جواهر در ایران برای حداقل ۸ قرن ادامه داشته است شاهد دیگر، گیره ای است كه روی آن لعل كار شده و هم اكنون در موزه ولف شیم آلمان حفظ می شود؛ روی این گیره كه مربوط به دوره اشكانیان است و كیفیت بالایی دارد با زبان پهلوی نام اردشیر را نوشته اند.

بررسی ادوار گذشته ایران از نظر هنر میناكاری نشان می دهد كه این هنر در عهد ساسانیان از تمام دوره ها متنوع تر و كامل تر بوده است.امروزه نیز افراد فعال و دلسوخته ای در استانهای خراسان، اصفهان، تهران و خوزستان به این حرفه مشغولند كه می توان با حمایت از آنان، به اعتلای این هنر كم نظیر ایران دست یافت.