تخت جمشید میراث کوروش

 
تخت جمشید و پایتخت امپراطوری
تخت‌جمشید پایتخت امپراتوری هخامنشی بود که توسط داریوش اول در سال 518 پیش از میلاد ساخته شد ( هرچند بیش از یک قرن طول کشید تا این بنا توسط اردشیر اول تکمیل گردد). کتیبه حک شده بر جبهه جنوبی صفه ثابت می‌کند که داریوش کبیر بنیان گذار تخت جمشید بوده است.
 
این بنا بر روی صفّه ای  پهناور ساخته شده که نیمی از آن مصنوعی و نیم دیگر آن طبیعی است و در آن شاه شاهان با الهام از نمونه های بین النهرینی، مجموعه ای چشمگیر از کاخ‌ها را بنا کرده است. کارهای قابل توجهی بود که باید پیش از بنا کردن هر ساختمان انجام می‌گرفت. از جمله بنیادی ترین کارها برش دامنه نامنظم و صخره ای به منظور شکل دادن و بنا کردن بستری بزرگ و همچنین پر کردن شکاف ها و گودال‌ها  با سنگریزه‌ها بود. صفه تخت جمشید، با پلکان‌های دو سویه، دیوارهای پوشیده از پیکره‌ها و نقش نگاره‌های زینتی در سطوح مختلف، دروازه‌های منسوب به سبک آشوری، گاو سنگی‌های بالدار غول پیکر و بقایای تالارهای بزرگش، یک آفرینش متعالی معماری است. مطالعه در مورد سبُک سازی سقف و استفاده از تیرهای چوبی برای سر درها، معماران هخامنشی را قادر ساخت تا به طرز حیرت انگیزی در ففضاهای باز، تعداد ستون‌ها را به حداقل رسانده و بتوانند ستون‌هایی بلند و باریک بسازند. پایه ستون‌ها از دو حلقه معمولی تشکیل شده  ولی سر ستون‌ها از نمای جانبی دو گاو تشکیل شده که زانو زده و پشت به پشت به هم چسبیده‌اند ولی سر و گردن جدا دارند و بندشنان دقیقا در زیر تقاطع تیرهای سقف قرار گرفته است.

 

پرسپولیس برترین نمونه از شهر پادشاهی و نماد سلسله هخامنشیان بود که به همین دلیل توسط اسکندر کبیر در سال 330 سوزانده شد. به گفته پلوتارک، یونانیان گنجینه‌های تخت جمشید را  با 20000  قاطر و 5000 شتر به تاراج بردند. اما امروز از آن شهر با شکوه چه باقی مانده است ؟ صفه سنگی پهناوری که نیمی از آن مصنوعی و  نیم دیگر آن، دامنه کوه است.
این مجموعه با شکوه از کاخ ها محلی جهت استقرار دولت بود ولی به نظر می‌رسد هدف داریوش در اصل،  ایجاد یک مکان چشم نواز و یک مرکز زیبا برای انجام تشریفات و برگزاری جشن‌های پادشاهان هخامنشی و امپراتوری آن‌ها بوده است. با این حال تا زمان مرگ داریوش تنها بخش کوچکی از مراحل ساخت انجام شده بود. این مجموعه از راهرو های با شکوه، پلکان های شگرف، کاخ بار ( آپادانا ) ، کاخ  تشریفات و ساختمان های وابسته به عنوان یکی از بزرگترین محوطه‌های  باستان شناسی جهان طبقه بندی شده است. بنایی بی همتا که سندی منحصر به فرد بر وجود یک تمدن بزرگ باستانی است.

 

طی قرن‌های بعد  افراد  بسیاری به تخت جمشید سفر کرده و بنا و ویرانه‌های کاخ‎های هخامنشی را توصیف کردند اما هیچ گونه کاوشی بر روی ویرانه ها انجام نگرفته بود، تا اینکه بنیاد آسیایی دانشگاه شیکاگو مسئولیت کاوش‌های باستان شناسی تخت جمشید و محوطه آن را زیر نظر ارنست هرتسفلد (از سال 1931 تا 1934) و اریک اف. اشمیت ( از سال 1934 تا 1939) بر عهده گرفت.
پادشاهان هخامنشی، داریوش ( 522 تا 486 پیش از میلاد) ، پسرش خشایارشا ( 486 تا 465 پیش از میلاد) و نوه اش اردشیر اول ( 465 تا 424 پیش از میلاد) با الهام از پیشینیان بین النهرینی، بر روی صفه ای سکو مانند، مجموعه ای با شکوه و مجلل بنا کردند متشکل از دروازه‌ها،  تالارهای رسمی و کاخ‌های خصوصی که توسط راهروهایی زیبا منتهی به حیاط بودند. بیشتر بقایایی که امروزه در تخت جمشید قابل مشاهده است مربوط به زمان خشایارشا می‌باشند: قسمت شمالی صفه که شامل تالار عمومی آپادانا،  کاخ بار و دروازه خشایارشا که ورودی قسمت اداری مجموعه تخت جمشید بود و افراد محدوی به آن دسترسی داشتند. کاخ‌های داریوش و خشایارشا، حرم، کاخ شورا و ... در بخش‌های دیگر صفه واقع شده‌اند.


مصالح ساختمانی اصلی ( همانطور که در بین النهرین دیده می شود )، آجر خشک شده در مقابل آفتاب بود، اما سنگ های ساختمانی که عمدتا برای حفاظت از اجزای بنا ( مانند لغاز و تیر های سر در، پوشش‌ها، قسمت داخلی پنجره‌ها، پایه‌ها و سر ستون‌ها و ... ) و یا برای درگاه‌های عظیم و سطوح گسترده حجاری شده استفاده می‌شدند، از گزند فراز و نشیب‌های زمان در امان ماندند.