شهرستان وایقان

 

محمدحسين خلف تبريزي در جلد چهارم برهان قاطع صفحه 2555 در ريشه يابي كلمه وايقان آن را در زبان فارسي به دو بخش جداگانه واي + قان تقسيم مي نمايد و مي نويسد ( قان كلمه فارسي باستان و همرديف كلمه كند ، گند ، جنگ ، جان به معناي آبادي و شهر است و واي به معني چاه بوده است ) و دليل اين نامگذاري وجود چشمه ها ، چاههاي آب و قنات هاي فراواني بوده است كه در اين آبادي بوده است و باعث رونق كشاورزي و اقتصاد منطقه شده و زندگي را در آبادي وايقان جاري مي كرده است اكنون از اين چشمه ها و قناتها تنها نامشان بر خاطره پيرمردان يادگاري باقي مانده است. حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق و پايين رفتن زمين آنها باعث خشك شدن و نابودي آنها شده است.

 

قديمي ترين سند تاريخي كه در آن از اين آبادي به نام وايقان ياد شده است كتاب نزهه القلوب از حمداله مستوفي در سال 740 (هـ.ق) است. وي در سال 674 پيش درخصوص منطقه ارونق و انزاب (شبستر فعلي) چنين مي نويسد :
((چهارم ناحيه ارونق بر غرب شهر تبريز است آغازش سه فرسنگي شهر است تا 15 فرسنگي و عرضش 5 فرسنگ باشد و حاصلي نيكو دارد از غله و انگور و ميوه و مدار تبريز بر ارتفاعات آنجا باشد و سي پاره ديه است و اكثرشان بزرگ كه هر يك قصبه اي است چون سيس و شبستر ، وايقان ، كوزه كنان و …)) (نزهه القلوب – از حمداله مستوفي) به اهتمام محمود دبيرسياقي صفحه 90 چاپ تهران سال 1336.صاحب كتاب روضه الطهار چنين آورده است : وايقان از قراء بزرگ ارونق تابع مدينه شهر تبريز كه از غرب به روستاي شندآباد از شما به قراء شبستر و ز شرق به امند متصل مي گردد. طبق فوق و با توجه به اينكه كلمه وايقان يك كلمه باستاني است و با موقعيت شهر وايقان كه داراي چاه هاي آب فراوان و كشاورزي پررونقي بوده و در واقع آبادي خود را مديون اين چاه هاي آب بوده است اين نامگذاري كاملاً باسمي و قابل قبول تر است.

 

موقعیت جغرافیایی شهر
شهر وايقان به عنوان يكي از شهرهاي شهرستان شبستر واقع در گوني شرق در فاصله 3 كيلومتري جنوب شبستر در همسايگي روستاي ديزج خليل (2 كيلومتري) و در 73 كيلومتري مركز استان آذربايجان شرقي تبريز و در زمينهاي كناره اي قديمي درياچه اروميه (چي چست) واقع شده ، شهر وايقان در 38 درجه و 8 دقيقه عرض شمالي و 45 درجه و 42 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد. اختلاف ساعت آن با تهران 22 دقيقه است. راه آهن تبريز به بندرشرفخانه (تركيه ، اروپا) از شمال شهر وايقان عبور مي كند و فاقد ايستگاه در وايقان ميباشد. اين خط آهن بوسيله روسيه تزاري در بين سال هاي 1910 و 1914 احداث گرديده و در جنگ جهاني اول (1914) مورد بهره برداري قرار گرفت . امتداد خط آهن مزبور در سال 1344 به ايستگاه رازي در مرز تركيه متصل گرديد. شهر وايقان بوسيله يك جاده به عرض 36 متر و به طول 3 كيلومتر كه به همت اهالي وايقان در سالهاي 84 و 85 بازگشايي و آسفالت شده به جاده ارتباطي تبريز –سلماس (اروميه) متصل مي شود. فاصله شهر وايقان از كوهستان ميشو 16 كيلومتر است و اين شهر در واقع بر روي جلگه جنوبي ميشو بر روي خاكهاي آبرفتي رودخانه هاي سيلابي كوهستان ميشو و ته نشست هاي عقب نشيني تدريجي درياچه اروميه استقرار يافته فلذا شيب عمومي آن بصورت ملايم از شمال به طرف جنوب و جنوب شرقي و عميق ترين نقطه يعني درياچه اروميه سركشيده شده است. مساكن شهر وايقان به صورت مجتمع در دشت هموار بنا شده اند. حدود آن از شمال شرقي به روستاي ديزج خليل و از شرق به مراتع روستاي عليشاه و از جنوب به زمين هاي شور و بي حاصل (شوراكد) كه در اصطلاح محلي به آن بروت (برهوت) و خاصبان و از جنوب غربي به درياچه اروميه و از شمال غرب به روستاي شنگل آباد محدود مي شود. وسعت شهر وايقان (بخش مسكوني) 3 كيلومتر طول و 3 كيلومتر عرض دارد . مساحت محدوده قانوني شهر وايقان حدود 200 هكتار است و مساحت حريم شهر در حدود 1000 هكتار مي باشد.